Sosyal Fobi - Özgül Fobi
Sosyal fobi nedir?
• Sosyal ortamlarda ya da performans gerektiren durumlarda; başarısız olabileceği, eleştirileceği, hata yapacağı, küçük düşeceği yada utanç duyulacak davranışlar sergileyebileceği gibi endişelerin yaşanması ve bu nedenle sosyal ortamlara girme ya da diğer insanlarla sosyal ilişki kurma konusunda sıkıntı, endişe ve kaygı yaşanmasıyla seyreden bir bozukluktur.
• İnsanların önünde konuşmak, yemek yemek, yazmak gibi yapmaktan rahatsız olduğunuz durumlar var mı?
• Toplu yerlerde rahat hissediyor musunuz?
• Bu durumlarda ne olacak diye endişe ediyorsunuz?
• Endişe hissedince ne yapıyorsunuz?
• Performans sergilerken aşırı derecede endişeleniyor musunuz?
Sosyal fobinin sonuçları:
Bu kişiler eğitim hayatlarından erken ayrılabilmekte, yada gerçek performanslarını sergileyememe sebebiyle, benzeri konumdaki meslekdaşlarından daha düşük ücret alabilmekte ya da “hayır” deme zorlukları yüzünden daha çok baskıya maruz kalabilmektedir. Karşı cinsle iletişimde güçlük çekebilmekte, duygusal ilişki ya da iletişimi gerçekleşirememekte, bekar kalabilmektedirler.Özgüven sorunları yıllar içinde ağırlaşmakta, öğrenilmiş çaresizlik yaşantıları ilişki ağlarını kısıtlayabilmekte, sosyal desteklerini azaltabilmektedir. Bu da hayat kalitesini azaltarak depresyona ya da alkol/madde kullanımlarına yol açabilmektedir.
Sosyal fobide kaçınılan durumlar:
• Toplumda konuşmak ya da performans sergilemek
• Yemek yemek, yazmak, imza atmak
• Umumi tuvalete girmek
• Dikkatleri üzerine çekmek
• Flört etmek, partiye gitmek
• Yabancılarla konuşmak
• Otoriteyle ya da yetkiliyle konuşmak
• Ruhsal belirtiler: başkalarınca izleneceği, rezil olacağı, yüzünün kızaracağı, davranışları yüzünden ‘’beceriksiz, aptal, yetersiz’’ olarak nitelendirileceği korkuları yaşanır. Korkulan toplumsal durumla karşılaşma her zaman yoğun bir anksiyete doğurur.
• Fiziksel belirtiler: korkulan toplumsal durumlarda anksiyeteye yüzde kızarma, ellerde titreme, çarpıntı, nefes alma güçlüğü gibi belirtile eşlik eder.
• Kaçınma:sosyal ortamlar, toplantılara katılma, sosyal ilişkiler kurma, karşı cinsle ilişkiler, amirle görüşme, dışarıda yemek yeme,vb.den kaçınılmaktadır.
• Olası olumsuz sonuçlar: yaygın sosyal fobide daha fazla olmak üzere okul, iş, akademik ve sosyal yaşamda bozulma, alkol-madde kötüye kullanımı/bağımlılığı, yaşam kalitesinde bozulma olmaktadır.
Görülme sıklığı yüksek!
• En yaygın görülen anksiyete bozukluklarından biridir. Yaşam boyu prevalansı %13,3.
• Çocuklardaki prevalansı ise %1,4.
• Başlangıç genellikle çocukluk ve ergenlikte (ort. 11-15 yaş) olmaktadır.
• Bekar, düşük eğitim/gelir düzeyli, kırsal kesimde büyüyen kişilerde daha sık
• Işsizlerde daha sık olabilmekte; anne-babada psikiyatrik bozukluk öyküsü ya da çocukluk çağında kötüye kullanımı/ihmal öyküsü
olanlarda daha sık görülmektedir.
Tedavide olası çocukluk çağı travmaları/olumsuz yaşantılarına ve kendini/ çevreyi algılayışı ile çarpıklıklara yönelik terapiler ve anksiyete/ depresif belirtilere yönelik ilaç tedavisi iyi sonuçlar vermektedir.
Özgül fobiler:
• Bazı durumlar veya nesnelerden duyulan mantıksız/aşırı korkudur. Kişiler bu korkunun anlamsız ve aşırı olduğunun bilincinde olmakla birlikte, korku hislerini yaşamaya ve o durum/nesneden kaçınmaya devam eder, karşılaştıklarında panik atağı yaşayabilmektedirler.
• Psikanalitik bakışa göre tüm fobiler cinsel veya saldırgan dürtülerin hedefiyle, bunların gerçekleşmesinin doğuracağı tehlike arasındaki çatışmadan doğarlar.
• Tipik savunma mekanizması yer değiştirmedir, yani aslında temelde başka bir şeye yönelik olan korku, görünen korkuya değişim göstermiştir. Öğrenme kuramına göre ise korkular koşullanma yoluyla öğrenilen davranışlardır.
Özgül fobi sıklığı, kimlerde daha sıktır?
Yaşam boyu özgül fobi görülme oranı %11 civarı olup, Kadınlarda erkeklere oranla 2,5 kat fazladır.
Hayvan, karanlık, kapalı yer korkusu kadınlarda daha sık; yükseklik, uçma ve kan-yaralanma korkusunda cinsiyetler arasında fark yoktur.
Yaş, eğitim ve medeni durumla ilgisi yoktur.
Şehirde kırsala oranla iki kat daha sık görülür.
Başlangıç yaşı ortalama 16,5 olup, durum fobileri diğer fobilerden daha geç yaşlarda başlarda başlar.
Özgül fobide korku yaşantıları:
• Fobik nesne veya durumla karşılaşan kişide gerçek korkularda ortaya çıkan belirtilerin benzeri ortaya çıkar.
• Kişi fobik nesne ve durumla karşılaşmadan da anksiyete yaşayabilir.
• Korkulan durumu düşünmek/imgelemekle veya karşılaşma öncesinde de kişi korku duyabilir.
• Fobik durumda yaşanacak korku beklentisi ciddi kaçınmaya yol açabilir.
Özgül fobi tipleri:
• Hayvan tipi
• Doğal çevre tipi
• Kan-enjeksiyon-yara tipi
• Durumsal tip
• Diğer
Hayvan tipi özgül fobi:
• Kedi, köpek, böcek, kuş gibi sık karşılaşılan hayvanlarla ilgili fobiler daha sık gözlenmektedir.
• Hayvan fobisi olanların yaklaşık yarısında bu hayvanla ilgili korkutucu bir deneyim öyküsü bulunmaktadır.
Doğa fobileri:
• En sık görülen türler gök gürültüsü, fırtına, göl, deniz gibi sulardan korkma, yüksekten korkma şeklindedir.
Kan ve yaralanma fobisi:
• Korkulan durumla karşılaşılınca ilk önce kalp hızı artar; birkaç saniye veya birkaç dakika içinde vagal etkiyle kalp hızı düşer; hatta kısa bir asistol (kalp kasılmasının durması)bile olabilir.
Durumsal tip fobiler:
• Korkuyu, toplu taşıma araçlarında bulunma, tünel, köprü, asansör, uçakla uçma, araba kullanma ya da kapalı yer gibi özgül bir durum başlatır.
Yutma fobisi:
• Genellikle kötü bir deneyimi izler
• Kişiler bazen katı, bazen sıvı, bazen de her tür gıdayı almaya karşı şiddetli bir korku geliştirebilir.
• Korkulan sonuç yiyeceğin boğazına takılacağı, solukborusuna kaçıp, boğulmaya yol açacağıdır.
• genellikle öğürme refleksi abartılıdır.
Özgül fobilerde hastalığa yönelik psikoeğitim, kademeli duyarsızlaştırma, geçmiş travmatik olaylar üzerinde çalışma şeklinde terapiler ve anksiyete ya da depresif duygudurm mevcutsa ilaç tedavisi ile başarılı sonuçlar alınnmaktadır.
